توس
درخت توس یا غان با نام علمی Betula pendula ، یکی از نمادینترین درختان اروپای شمالی و مرکزی است. زیبایی این درخت در تضاد جادویی بین پوست سفید نقرهای و تقریباً درخشان تنه آن و شاخههای سیاه، باریک و مجنونش نهفته است. این پوست نرم، در جوانی صاف است و با افزایش سن به صورت نوارهای افقی پوستاندازی میکند. برگهای کوچک، مثلثی و دندانهدار آن در بهار و تابستان سبزی لطیفی دارند و در پاییز به رنگ زرد طلایی درخشان تبدیل میشوند. توس نقرهای در فرهنگهای شمال اروپا نماد پاکی، روشنی و آغاز جدید است.
ملاحظات کشت و کار در ایران
این درخت برای مناطق با آبوهوای خنک، مرطوب و خاکهای اسیدی ایدهآل است. در ایران، کاشت موفق آن منحصر به مناطقی است که تابستانهای خنک و مرطوب دارند، مانند دامنههای شمالی البرز و شهرهای سردسیر شمال غرب. توس نقرهای به خشکی، گرمای شدید و خاکهای قلیایی بسیار حساس است و در این شرایط به سرعت دچار تنش شده و هدف حمله آفات پوستخوار (مخصوصاً سوسک بورر) قرار میگیرد. بنابراین، در طراحی منظر باید موقعیتی با آفتاب کامل اما خاک همیشه مرطوب و خنک برای آن در نظر گرفت. کاشت گروهی این درختان نه تنها منظرهای رویایی شبیه به جنگلهای شمال اروپا خلق میکند، بلکه از رطوبت میکروکلیما نیز محافظت کرده و سلامت درختان را افزایش میدهد.
| ردیف | مشخصه | توضیحات |
|---|---|---|
| 1 | نام علمی | Betula pendula Roth |
| 2 | نام رایج | توسکای نقرهای، غان مجنون، توس سفید، Silver Birch، European White Birch |
| 3 | خانواده | Betulaceae (غانسانان) |
| 4 | خاستگاه | اروپا، سیبری، قفقاز |
| 5 | فرم رشد | درخت بلند و باریک با تاج هرمی تا تخممرغی در جوانی، و باز و نامنظم در بلوغ. شاخههای نازک و آویزان (مجنون). |
| 6 | ارتفاع نهایی | ۱۵–۲۵ متر (گاهی تا ۳۰ متر) |
| 7 | گستردگی تاج | ۸–۱۲ متر |
| 8 | سرعت رشد | سریع در جوانی، متوسط در بلوغ |
| 9 | نوع برگ | مثلثی-لوزی شکل، دندانهدار، به طول ۳-۷ سانتیمتر، سبز روشن در تابستان، بسیار نازک و لطیف. |
| 10 | ریزش برگ | خزانپذیر |
| 11 | رنگ پاییزی | زرد طلایی درخشان و یکدست (یکی از زیباترین رنگهای پاییزی) |
| 12 | گلدهی | اوایل بهار (قبل از ظهور برگها) – اسفند تا فروردین |
| 13 | رنگ گل | نر: شاتونهای قهوهای-زرد آویزان. ماده: شاتونهای سبز کوچک و ایستاده. |
| 14 | نیاز نوری | آفتاب کامل (برای حفظ فرم متراکم و رنگ پوسته ضروری است) |
| 15 | نیاز آبی | متوسط به بالا. خاک باید مرطوب ولی کاملاً زهکش باشد. به خشکی خاک حساس است. |
| 16 | مقاومت سرمایی | عالی. تا -۴۰ درجه سانتیگراد را تحمل میکند. گونهای ایدهآل برای سردسیرترین مناطق ایران. |
| 17 | مقاومت گرمایی | متوسط. به گرمای شدید و خشکی هوای تابستان حساس است (به خصوص در مناطق کمبارش). |
| 18 | نوع خاک | خاکهای اسیدی تا خنثی، سبک، شنی-لومی، مرطوب، غنی از هوموس و با زهکشی عالی. خاکهای سنگین رسی و قلیایی را تحمل نمیکند. |
| 19 | pH خاک | ۵٫۰–۷٫۵ (اسیدی تا خنثی) – در خاکهای قلیایی دچار کلروز (زردی برگ) میشود. |
| 20 | مقاومت خشکی | ضعیف. به رطوبت نسبی هوا و خاک نیاز دارد. |
| 21 | تحمل شوری | ضعیف |
| 22 | مقاومت آلودگی هوا | متوسط (به ازن و دود حساس است) |
| 23 | آفات و بیماریها | مهم: سوسک پوستخوار بورر (به خصوص در شرایط تنش خشکی)، شته، بیماری زنگ، آنتراکنوز. |
| 24 | طول عمر | نسبتاً کوتاه (۸۰–۱۲۰ سال؛ در شرایط شهری اغلب کمتر) |
| 25 | نیاز به هرس | کم. هرس باید به حداقل برسد و تنها به حذف شاخههای مرده یا متقاطع محدود شود. بهترین زمان هرس اواخر تابستان یا پاییز برای جلوگیری از شدت بالای شیره گیاهی است. |
| 26 | کاربرد در طراحی | تکدرخت نمونه (Specimen) چشمگیر در چمنزار، کاشت گروهی برای ایجاد جنگلکاری تزئینی، کنار آبنماها و برکهها، باغهای طبیعی (Naturalistic Gardens)، پارکهای شهری در مناطق خنک. |
| 27 | فاصله کاشت | ۶–۱۰ متر |
| 28 | امکان کاشت گلدانی | بله، در جوانی و با گلدان بسیار بزرگ، اما ایدهآل نیست. به دلیل ریشه سطحی و گسترده، اغلب در گلدان محدود میماند. |
| 29 | نیاز به مراقبت | متوسط به بالا. نیازمند آبیاری منظم در فصل گرما، خاک مناسب، و نظارت مداوم برای آفات پوستخوار. |
| 30 | سازگاری اقلیمی ایران | مناطق سرد و کوهستانی با تابستانهای خنک و رطوبت نسبی مناسب: شمال غرب (ارومیه، تبریز، اردبیل)، مناطق مرتفع البرز (شمال تهران، کرج، گیلان، مازندران در ارتفاعات)، همدان، سنندج، زنجان. در مناطق گرم و خشک مرکزی و جنوبی کاملاً نامناسب است. |
| 31 | مقاومت باد | متوسط (ریشه سطحی است و در طوفانهای شدید ممکن است بیفتد) |
| 32 | مقاومت سایه | ضعیف (در سایه رشد علفی و ضعیف میکند) |
| 33 | حساسیت به غرقابی | متوسط (زهکشی ضعیف را برای مدت طولانی تحمل نمیکند) |
| 34 | ویژگی خاص | ۱. پوست تنه: سفید نقرهای خالص با نشانههای سیاه الماسشکل، که با افزایش سن پوستاندازی میکند. ۲. فرم مجنون: شاخههای باریک و آویزان به آن ظرافتی منحصر به فرد میبخشد. ۳. برگرسانی بهاره: برگهای سبز لطیف و روشن آن نماد آغاز بهار هستند. |
| 35 | بهترین زمان کاشت | پاییز (پس از خزان) یا اوایل بهار قبل از بیدار شدن گیاه. |
| 36 | نکته مهم طراحی | این درخت را گروهی بکارید. کاشت تنها یک عدد از آن، هم از نظر زیباییشناسی و هم از نظر سلامت درخت (آسیبپذیری در برابر باد) مطلوب نیست. کاشت دستهای ۳-۵ تایی از آن، جنگل مینیاتوری خلق میکند. |
| 37 | کاربرد اقلیمی پیشنهادی در ایران | پارکهای جنگلی مناطق مرتفع شمالی (مثل پارک جنگلی نور)، باغهای ویلایی در شهرهای ییلاقی (مثل فریدونکنار، رامسر، کلاردشت)، محوطه دانشگاهها و اردوگاهها در مناطق سردسیر، طرحهای احیای جنگل در زاگرس شمالی با شرایط مناسب رطوبتی. |
