توت کاغذی
درخت توت کاغذی با نام علمی Broussonetia papyrifera، معروف به «توت کاغذی» یا «درخت کاغذسازی»، درختی است که به دلیل رشد فوقالعاده سریع و سازگاری خارقالعاده با هر نوع خاک و اقلیم، در بسیاری از نقاط جهان معرفی شده است. با این حال، همین ویژگیها آن را به یکی از مهاجمترین و مخربترین درختان برای اکوسیستمهای بومی تبدیل کرده است. این درخت با تولید انبوه بذرهای پراکندهشونده توسط باد و شبکه گسترده ریشههای نابجا (پاجوش)، به سرعت هر فضای خالی را اشغال میکند و با رقابت شدید بر سر نور، آب و مواد مغذی، گونههای گیاهی محلی را کاملاً از بین میبرد. علاوه بر این، گرده درختان نر آن آلرژن بسیار قوی است و میتواند مشکلات تنفسی شدیدی برای ساکنان اطراف ایجاد کند.
هشدار جدی برای کشت در ایران و جایگزینهای بهتر
در ایران، متأسفانه این درخت در گذشته به اشتباه در بسیاری از پارکها، جنگلکاریها و حاشیه شهرها کاشته شده و اکنون به یک معضل زیستی تبدیل گشته است. کاشت جدید این گونه به هیچ وجه توصیه نمیشود. مسئولان فضای سبز و مالکان خصوصی باید به جای کاشت آن، بر حذف تدریجی درختان موجود و جایگزینی با گونههای بومی و غیرمهاجم تمرکز کنند. گونههای بومی مانند زبانگنجشک (Fraxinus)، داغداغان (Celtis)، ارس (Juniperus) یا بنه (Pistacia atlantica) برای شرایط مشابه، گزینههایی پایدار، سازگار و فاقد خطرات اکولوژیک هستند. انتخاب آگاهانه درختان، قدمی ضروری برای حفظ تنوع زیستی و سلامت محیط زیست ایران است.
| ردیف | مشخصه | توضیحات |
|---|---|---|
| 1 | نام علمی | Broussonetia papyrifera (L.) Vent. |
| 2 | نام رایج | درخت کاغذ سازی، توت کاغذی، Paper Mulberry |
| 3 | خانواده | Moraceae (توتسانان) |
| 4 | خاستگاه | شرق آسیا (چین، تایوان، ژاپن، کره) |
| 5 | فرم رشد | درخت کوچک تا متوسط، اغلب چند تنه، با تاج گرد و باز. فرم رشد متغیر و گاهی بتهای. |
| 6 | ارتفاع نهایی | ۱۰–۲۰ متر |
| 7 | گستردگی تاج | ۱۰–۱۵ متر |
| 8 | سرعت رشد | بسیار سریع |
| 9 | نوع برگ | بسیار متغیر: ساده یا لبدار (۳-۵ لوب)، قلبی شکل، به طول ۷-۲۰ سانتیمتر، سطح زیرین کرکدار. |
| 10 | ریزش برگ | خزانپذیر |
| 11 | رنگ پاییزی | زرد طلایی چشمگیر |
| 12 | گلدهی | بهار (فروردین-اردیبهشت) |
| 13 | رنگ گل | نر: سبز، آویزان (catkin). ماده: کروی، سبز کمرنگ. دوپایه. |
| 14 | نیاز نوری | آفتاب کامل تا نیمهسایه |
| 15 | نیاز آبی | کم تا متوسط (پس از استقرار بسیار مقاوم به خشکی) |
| 16 | مقاومت سرمایی | خوب. تا -۲۰ درجه سانتیگراد را تحمل میکند. |
| 17 | مقاومت گرمایی | عالی (تا ۴۵ درجه سانتیگراد) |
| 18 | نوع خاک | سازگار با هر نوع خاک، از فقیر تا غنی، اسیدی تا قلیایی. حتی در خاکهای سنگلاخی و کم عمق رشد میکند. |
| 19 | pH خاک | ۴٫۵–۸٫۵ (تحمل گسترده) |
| 20 | مقاومت خشکی | بسیار عالی |
| 21 | تحمل شوری | متوسط |
| 22 | مقاومت آلودگی هوا | عالی (یکی از مقاومترین درختان شهری) |
| 23 | آفات و بیماریها | بسیار کم. تقریباً بدون آفت و بیماری جدی. |
| 24 | طول عمر | متوسط تا کوتاه (۴۰–۷۰ سال) |
| 25 | نیاز به هرس | زیاد. تمایل به تولید پاجوش و شاخههای متراکم دارد. هرس برای کنترل اندازه و حذف پاجوشها ضروری است. |
| 26 | کاربرد در طراحی | کنترل فرسایش خاک در شیبهای تند، احیای سریع زمینهای تخریب شده (معدنی)، بادشکن موقت. به دلیل مهاجم بودن، کاربرد زینتی آن باید با احتیاط فراوان باشد. |
| 27 | فاصله کاشت | ۸–۱۲ متر (با در نظر گرفتن گسترش ریشه و پاجوش) |
| 28 | امکان کاشت گلدانی | بله، اما رشد آن محدود میشود و نیاز به هرس مکرر ریشه دارد. |
| 29 | نیاز به مراقبت | کم (از نظر بقا) اما زیاد (از نظر کنترل گسترش آن). |
| 30 | سازگاری اقلیمی ایران | تقریباً در تمام ایران (از شمال تا جنوب، از غرب تا شرق). در تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، کرج و حتی مناطق نیمهخشک مرکزی به وفور دیده میشود. |
| 31 | مقاومت باد | خوب |
| 32 | مقاومت سایه | خوب (حتی در سایه سنگین نیز رشد میکند) |
| 33 | حساسیت به غرقابی | کم (تحمل موقت غرقابی را دارد) |
| 34 | ویژگی خاص | ۱. تهاجمی بودن: تولید مقادیر بسیار زیاد بذر پراکندهشونده توسط باد و پرندگان و ایجاد شبکه وسیع ریشههای نابجا (پاجوش) که به سرعت کل منطقه را فرا میگیرد. ۲. آلرژیزا: گرده نر آن آلرژن قوی است و برای افراد حساس مشکلزا میباشد. ۳. کاربرد تاریخی: از الیاف پوست آن برای ساخت کاغذ و پارچه در شرق آسیا استفاده میشده است. |
| 35 | بهترین زمان کاشت | پاییز یا اوایل بهار |
| 36 | نکته مهم طراحی | یک گونه مهاجم خطرناک. کاشت آن در فضای سبز شهری و طبیعی به شدت غیرمسئولانه است مگر در شرایط کنترل شده کامل (مانند محصور کردن ریشه). به سرعت جایگزین گونههای بومی شده و تعادل اکولوژیک را بر هم میزند. |
| 37 | کاربرد اقلیمی پیشنهادی در ایران | هیچ کاربرد عمومی در فضای سبز شهری توصیه نمیشود. تنها در پروژههای خاص احیای معادن و تپههای خاکی بسیار تخریب شده، تحت نظارت اکولوژیک دقیق و با برنامه حذف پس از تثبیت خاک، ممکن است به عنوان گونه پیشگام استفاده شود. |

