توت کاغذی

درخت توت کاغذی با نام علمی Broussonetia papyrifera، معروف به «توت کاغذی» یا «درخت کاغذسازی»، درختی است که به دلیل رشد فوق‌العاده سریع و سازگاری خارق‌العاده با هر نوع خاک و اقلیم، در بسیاری از نقاط جهان معرفی شده است. با این حال، همین ویژگی‌ها آن را به یکی از مهاجم‌ترین و مخرب‌ترین درختان برای اکوسیستم‌های بومی تبدیل کرده است. این درخت با تولید انبوه بذرهای پراکنده‌شونده توسط باد و شبکه گسترده ریشه‌های نابجا (پاجوش)، به سرعت هر فضای خالی را اشغال می‌کند و با رقابت شدید بر سر نور، آب و مواد مغذی، گونه‌های گیاهی محلی را کاملاً از بین می‌برد. علاوه بر این، گرده درختان نر آن آلرژن بسیار قوی است و می‌تواند مشکلات تنفسی شدیدی برای ساکنان اطراف ایجاد کند.

هشدار جدی برای کشت در ایران و جایگزین‌های بهتر
در ایران، متأسفانه این درخت در گذشته به اشتباه در بسیاری از پارک‌ها، جنگل‌کاری‌ها و حاشیه شهرها کاشته شده و اکنون به یک معضل زیستی تبدیل گشته است. کاشت جدید این گونه به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. مسئولان فضای سبز و مالکان خصوصی باید به جای کاشت آن، بر حذف تدریجی درختان موجود و جایگزینی با گونه‌های بومی و غیرمهاجم تمرکز کنند. گونه‌های بومی مانند زبان‌گنجشک (Fraxinus)، داغداغان (Celtis)، ارس (Juniperus) یا بنه (Pistacia atlantica) برای شرایط مشابه، گزینه‌هایی پایدار، سازگار و فاقد خطرات اکولوژیک هستند. انتخاب آگاهانه درختان، قدمی ضروری برای حفظ تنوع زیستی و سلامت محیط زیست ایران است.

ردیف مشخصه توضیحات
1 نام علمی Broussonetia papyrifera (L.) Vent.
2 نام رایج درخت کاغذ سازی، توت کاغذی، Paper Mulberry
3 خانواده Moraceae (توت‌سانان)
4 خاستگاه شرق آسیا (چین، تایوان، ژاپن، کره)
5 فرم رشد درخت کوچک تا متوسط، اغلب چند تنه، با تاج گرد و باز. فرم رشد متغیر و گاهی بته‌ای.
6 ارتفاع نهایی ۱۰–۲۰ متر
7 گستردگی تاج ۱۰–۱۵ متر
8 سرعت رشد بسیار سریع
9 نوع برگ بسیار متغیر: ساده یا لب‌دار (۳-۵ لوب)، قلبی شکل، به طول ۷-۲۰ سانتیمتر، سطح زیرین کرک‌دار.
10 ریزش برگ خزان‌پذیر
11 رنگ پاییزی زرد طلایی چشمگیر
12 گل‌دهی بهار (فروردین-اردیبهشت)
13 رنگ گل نر: سبز، آویزان (catkin). ماده: کروی، سبز کمرنگ. دوپایه.
14 نیاز نوری آفتاب کامل تا نیمه‌سایه
15 نیاز آبی کم تا متوسط (پس از استقرار بسیار مقاوم به خشکی)
16 مقاومت سرمایی خوب. تا -۲۰ درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کند.
17 مقاومت گرمایی عالی (تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد)
18 نوع خاک سازگار با هر نوع خاک، از فقیر تا غنی، اسیدی تا قلیایی. حتی در خاک‌های سنگلاخی و کم عمق رشد می‌کند.
19 pH خاک ۴٫۵–۸٫۵ (تحمل گسترده)
20 مقاومت خشکی بسیار عالی
21 تحمل شوری متوسط
22 مقاومت آلودگی هوا عالی (یکی از مقاوم‌ترین درختان شهری)
23 آفات و بیماری‌ها بسیار کم. تقریباً بدون آفت و بیماری جدی.
24 طول عمر متوسط تا کوتاه (۴۰–۷۰ سال)
25 نیاز به هرس زیاد. تمایل به تولید پاجوش و شاخه‌های متراکم دارد. هرس برای کنترل اندازه و حذف پاجوش‌ها ضروری است.
26 کاربرد در طراحی کنترل فرسایش خاک در شیب‌های تند، احیای سریع زمین‌های تخریب شده (معدنی)، بادشکن موقتبه دلیل مهاجم بودن، کاربرد زینتی آن باید با احتیاط فراوان باشد.
27 فاصله کاشت ۸–۱۲ متر (با در نظر گرفتن گسترش ریشه و پاجوش)
28 امکان کاشت گلدانی بله، اما رشد آن محدود می‌شود و نیاز به هرس مکرر ریشه دارد.
29 نیاز به مراقبت کم (از نظر بقا) اما زیاد (از نظر کنترل گسترش آن).
30 سازگاری اقلیمی ایران تقریباً در تمام ایران (از شمال تا جنوب، از غرب تا شرق). در تهران، اصفهان، شیراز، مشهد، کرج و حتی مناطق نیمه‌خشک مرکزی به وفور دیده می‌شود.
31 مقاومت باد خوب
32 مقاومت سایه خوب (حتی در سایه سنگین نیز رشد می‌کند)
33 حساسیت به غرقابی کم (تحمل موقت غرقابی را دارد)
34 ویژگی خاص ۱. تهاجمی بودن: تولید مقادیر بسیار زیاد بذر پراکنده‌شونده توسط باد و پرندگان و ایجاد شبکه وسیع ریشه‌های نابجا (پاجوش) که به سرعت کل منطقه را فرا می‌گیرد.
۲. آلرژی‌زا: گرده نر آن آلرژن قوی است و برای افراد حساس مشکل‌زا می‌باشد.
۳. کاربرد تاریخی: از الیاف پوست آن برای ساخت کاغذ و پارچه در شرق آسیا استفاده می‌شده است.
35 بهترین زمان کاشت پاییز یا اوایل بهار
36 نکته مهم طراحی یک گونه مهاجم خطرناک. کاشت آن در فضای سبز شهری و طبیعی به شدت غیرمسئولانه است مگر در شرایط کنترل شده کامل (مانند محصور کردن ریشه). به سرعت جایگزین گونه‌های بومی شده و تعادل اکولوژیک را بر هم می‌زند.
37 کاربرد اقلیمی پیشنهادی در ایران هیچ کاربرد عمومی در فضای سبز شهری توصیه نمی‌شود. تنها در پروژه‌های خاص احیای معادن و تپه‌های خاکی بسیار تخریب شده، تحت نظارت اکولوژیک دقیق و با برنامه حذف پس از تثبیت خاک، ممکن است به عنوان گونه پیشگام استفاده شود.
توت کاغذی