اکالیپتوس
اکالیپتوس با نام علمی Eucalyptus camaldulensis، معروف به «اکالیپتوس قرمز» یا «رودخانهای»، یکی از شناختهشدهترین و پرکشتترین گونههای اکالیپتوس در جهان است. این درخت با پوست صاف و رنگارنگش که سالانه پوستهپوسته میشود (از سفید و خاکستری تا قرمز مایل به قهوهای)، ظاهری منحصربهفرد دارد. برگهای باریک و داسی شکل آن، با عطر تند و ضدعفونیکنندهشان، نماد مناظر استرالیایی هستند. از دیدگاه اکولوژیک، این گونه یک «مهندس اکوسیستم» قدرتمند و بحثبرانگیز است: سیستم ریشه عمیق و گسترده آن میتواند سفرههای آب زیرزمینی را تخلیه کند، و از طریق پدیده آللوپاتی، رشد هر گیاه دیگری در زیر سایهاش را به شدت محدود میسازد. با این حال، همین ویژگیها آن را به ابزاری مؤثر برای خشککردن زمینهای باتلاقی و مبارزه با مالاریا تبدیل کرده است.
کاربردها و هشدارها برای کشت در ایران
در ایران، اکالیپتوس کامالدولنسیس بهطور گسترده برای ایجاد بادشکن، جنگلکاری در مناطق خشک و نیمهخشک، و تثبیت شنهای روان استفاده شده است. رشد سریع، مقاومت بالا به شوری و خشکی، و توانایی سازگاری با خاکهای فقیر، مزایای اصلی آن برای این اهداف هستند. اما کاشت این درخت باید با آگاهی کامل از پیامدهای آن انجام پذیرد. این درخت به دلیل مصرف آب بالا و اثر آللوپاتی، میتواند به تنوع زیستی محلی آسیب بزند و خاک را برای سایر گونهها فقیر کند. همچنین، شاخههای شکننده آن در طوفانها خطر آفرین هستند. بنابراین، استفاده از آن باید به پروژههای جنگلکاری در مقیاس بزرگ و خارج از محدوده شهری و کشاورزی متراکم محدود شود، و از کاشت آن در باغهای کوچک، کنار خیابانها و نزدیک تأسیسات زیربنایی اکیداً خودداری گردد.
| ردیف | مشخصه | توضیحات |
|---|---|---|
| 1 | نام علمی | Eucalyptus camaldulensis Dehnh. |
| 2 | نام رایج | اکالیپتوس قرمز، اکالیپتوس رودخانهای، River Red Gum |
| 3 | خانواده | Myrtaceae (مورتسانان) |
| 4 | خاستگاه | استرالیا (سراسر قاره، به ویژه حاشیه رودخانهها) |
| 5 | فرم رشد | درخت بلند و راستقامت با تاج باز و گسترده. تنه غالباً منشعب و کج. |
| 6 | ارتفاع نهایی | ۲۰–۴۰ متر (در شرایط ایدهآل تا ۵۰ متر) |
| 7 | گستردگی تاج | ۱۵–۲۵ متر |
| 8 | سرعت رشد | بسیار سریع (در سالهای اول میتواند سالی ۲-۳ متر رشد کند) |
| 9 | نوع برگ | جوان: بیضی، سبز-خاکستری؛ بالغ: باریک و داسی شکل، سبز-خاکستری، چرمی، معطر (عطر شدید اکالیپتوس). |
| 10 | ریزش برگ | همیشهسبز (برگریزی مداوم ولی همیشه پربرگ است) |
| 11 | رنگ پاییزی | ندارد |
| 12 | گلدهی | نامنظم، عمدتاً در تابستان |
| 13 | رنگ گل | سفید کرمی، کوچک و پرگلبرگ. جاذب زنبور عسل. |
| 14 | نیاز نوری | آفتاب کامل مطلق |
| 15 | نیاز آبی | در جوانی: بالا (برای استقرار). پس از استقرار: کم (ریشه عمیق به سفرههای زیرزمینی دسترسی پیدا میکند). |
| 16 | مقاومت سرمایی | متوسط. تا حدود -۷ تا -۱۰ درجه سانتیگراد را برای دوره کوتاه تحمل میکند. سرماهای شدیدتر باعث خشک شدن سرشاخهها یا کل درخت میشود. |
| 17 | مقاومت گرمایی | عالی (تا ۵۰ درجه سانتیگراد) |
| 18 | نوع خاک | سازگار با اغلب خاکها، از شنی فقیر تا رسی سنگین. شرط اصلی: زهکشی خوب. |
| 19 | pH خاک | ۵٫۰–۹٫۰ (اسیدی تا بسیار قلیایی) – تحمل شوری و قلیایی بالا. |
| 20 | مقاومت خشکی | بسیار عالی (پس از استقرار و دسترسی ریشه به عمق). |
| 21 | تحمل شوری | خوب تا عالی (در زهکشی خوب) |
| 22 | مقاومت آلودگی هوا | خوب |
| 23 | آفات و بیماریها | نسبتاً کم. شته، شپشک، سوسک چوبخوار. در خاکهای غرقابی مستعد پوسیدگی ریشه است. |
| 24 | طول عمر | طولانی (۲۰۰–۱۰۰۰ سال در زیستگاه بومی) |
| 25 | نیاز به هرس | بله، مهم. هرس تربیتی در جوانی برای تشکیل تنه مستقیم و هرس سالانه برای حذف شاخههای خشک و سنگین که مستعد شکستن هستند. |
| 26 | کاربرد در طراحی | جنگلکاری و بادشکن در مقیاس بزرگ، احیای زمینهای تخریب شده، خشککردن زمینهای باتلاقی، فضای سبز خطوط انتقال نیرو، پارکهای جنگلی شهری بزرگ. |
| 27 | فاصله کاشت | برای بادشکن: ۴–۶ متر؛ به عنوان تکدرخت: ۱۵–۲۰ متر از سازهها. |
| 28 | امکان کاشت گلدانی | خیر (به دلیل سیستم ریشه عمیق و غولپیکر). |
| 29 | نیاز به مراقبت | کم تا متوسط. نیاز به نظارت بر آبیاری در سالهای اول و هرس ایمنی منظم. |
| 30 | سازگاری اقلیمی ایران | مناطق گرم و خشک مرکزی، شرقی و جنوبی: کرمان، یزد، سیستان و بلوچستان، خوزستان (با توجه به سرمازدگی احتمالی)، هرمزگان. در شمال فقط در مناطق عاری از یخبندان شدید. |
| 31 | مقاومت باد | عالی (ریشه عمیق). اما شاخههای بزرگ و شکننده در طوفانهای شدید ممکن است بشکنند. |
| 32 | مقاومت سایه | صفر. در سایه از بین میرود. |
| 33 | حساسیت به غرقابی | متغیر. در جوانی نیاز به رطوبت دارد، ولی درخت بالغ خاک غرقابی را تحمل نمیکند (پوسیدگی ریشه). |
| 34 | ویژگی خاص | ۱. پوست تنه: پوستی صاف که سالانه میریزد و رنگهای زرد، خاکستری، آبی و قرمز را نشان میدهد. ۲. آللوپاتی: ترشح مواد شیمیایی از برگ و ریشه که جوانهزنی و رشد بسیاری از گیاهان زیراشکوب را مهار میکند. ۳. مصرف آب بالا: در صورت دسترسی به آب، آب زیادی را از زمین جذب و تعرق میکند. |
| 35 | بهترین زمان کاشت | اوایل بهار (اسفند-فروردین) |
| 36 | نکته مهم طراحی | گونهای مهاجم در خارج از زیستگاه بومی. کاشت آن نیاز به مدیریت اکولوژیک دقیق دارد. از کاشت نزدیک به ساختمانها، لولهها و فونداسیونها به دلیل سیستم ریشه تهاجمی و قدرت بالای بلند کردن سنگفرش و آسفالت باید خودداری کرد. |
| 37 | کاربرد اقلیمی پیشنهادی در ایران | طرحهای کلان دولتی: جنگلکاری دشتهای سیلابی و بیابانهای جنوب شرق، بادشکنهای اطراف زمینهای کشاورزی، پارکهای جنگلی پیرامون کلانشهرهای گرمسیری. عدم توصیه برای باغهای کوچک شهری یا خیابانهای مسکونی. |






