اَنجیلی
یک گنجینه ملی
درخت انجیلی یا «درخت آهن» با نام علمی Parrotia persica یکی از ارزشمندترین و زیباترین درختان بومی ایران و گنجینه انحصاری جنگلهای هیرکانی است. این درخت با ترکیب منحصربهفردی از ویژگیها، در هر فصل سال جلوهای تماشایی دارد: گلهای قرمز جواهرمانندش در اواخر زمستان، برگهای براق و چرمیاش در بهار و تابستان، و اوج نمایش آن در پاییز با آتشبازی خیرهکننده از رنگهای طلایی، نارنجی و قرمز بر روی یک درخت است. پوست تنه آن نیز خود یک اثر هنری طبیعی است که با لکههای پوستهپوسته به رنگهای سفید، خاکستری و قهوهای، نقاشیای انتزاعی روی تنه درخت خلق میکند.
اهمیت حفاظتی و کاربرد در طراحی منظر
انجیلی نه تنها یک درخت زینتی استثنایی، بلکه یک گونه با اهمیت اکولوژیک بالا و مقاومت ژنتیکی ذاتی است. رشد کند آن نشانهای از استقامت و طول عمر صدها سالهاش است. این درخت برای کاشت در باغهای ویژه، پارکهای جنگلی و پروژههای احیای جنگلهای شمال ایران بسیار مناسب است. با توجه به حساسیت آن به خشکی و خاکهای آهکی، کشت موفق آن در خارج از منطقه بومی (مانند کلانشهرها) نیازمند فراهم کردن شرایط خاص (خاک اسیدی اصلاحشده و آبیاری منظم) است. حفاظت و معرفی این گونه اصیل ایرانی، گامی در راستای حفظ هویت بومی و تنوع زیستی منحصربهفرد کشور است.
| ردیف | مشخصه | توضیحات |
|---|---|---|
| 1 | نام علمی | Parrotia persica (DC.) C.A.Mey. |
| 2 | نام رایج | انجیلی، درخت آهن، Persian Ironwood، Persian Parrotia |
| 3 | خانواده | Hamamelidaceae (همامیلیسسانان) |
| 4 | خاستگاه | ایران (جنگلهای هیرکانی)، آذربایجان |
| 5 | فرم رشد | درخت کوچک تا متوسط، اغلب چند تنه، با تاج گسترده، گرد و متراکم. در طبیعت ممکن است به صورت درختچهای بزرگ دیده شود. |
| 6 | ارتفاع نهایی | ۱۰–۱۵ متر (در طبیعت تا ۲۵ متر، در کشت معمولاً کمتر) |
| 7 | گستردگی تاج | ۸–۱۲ متر |
| 8 | سرعت رشد | کند |
| 9 | نوع برگ | برگ ساده، تخممرغی تا بیضوی، دندانهدار نامشخص، به طول ۶-۱۲ سانتیمتر، بسیار براق و چرمی، سبز تیره در تابستان. |
| 10 | ریزش برگ | خزانپذیر |
| 11 | رنگ پاییزی | خیرهکننده: ترکیبی از طلایی، نارنجی، قرمز سیر و ارغوانی روی یک درخت. یکی از بهترین رنگهای پاییزی در میان درختان. |
| 12 | گلدهی | اواخر زمستان تا اوایل بهار (بهمن-اسفند)، قبل از ظهور برگها. |
| 13 | رنگ گل | قرمز-زرشکی، کوچک و بدون گلبرگ (پرچمهای قرمز برجسته)، روی شاخههای برهنه. |
| 14 | نیاز نوری | آفتاب کامل تا نیمهسایه (برای بهترین رنگ پاییزی آفتاب کامل ترجیح دارد). |
| 15 | نیاز آبی | متوسط. خاک باید مرطوب ولی با زهکشی عالی باشد. خشکی شدید را تحمل نمیکند. |
| 16 | مقاومت سرمایی | عالی. تا -۲۵ درجه سانتیگراد. |
| 17 | مقاومت گرمایی | متوسط (به خشکی هوا حساس است) |
| 18 | نوع خاک | خاک غنی، مرطوب، اسیدی تا خنثی با زهکشی خوب. خاکهای سنگین رسی و آهکی را دوست ندارد. |
| 19 | pH خاک | ۵٫۰–۷٫۰ (اسیدی تا خنثی) |
| 20 | مقاومت خشکی | ضعیف (به رطوبت نسبی هوا و خاک نیاز دارد) |
| 21 | تحمل شوری | ضعیف |
| 22 | مقاومت آلودگی هوا | متوسط |
| 23 | آفات و بیماریها | بسیار کم. عملاً بدون مشکل جدی. گاهی شته. |
| 24 | طول عمر | بسیار طولانی (صدها سال) |
| 25 | نیاز به هرس | بسیار کم. هرس تنها برای حذف شاخههای مرده یا متقاطع. فرم طبیعی آن باید حفظ شود. |
| 26 | کاربرد در طراحی | تکدرخت نمونه (Specimen) مجلل در باغهای اختصاصی، کاشت گروهی برای نمایش پاییزی، باغهای جنگلی (Woodland Gardens)، احیای جنگلهای هیرکانی، پارکهای گیاهشناسی. |
| 27 | فاصله کاشت | ۶–۸ متر |
| 28 | امکان کاشت گلدانی | بله، در گلدانهای بزرگ و برای مدت محدود (بهتر است در زمین کشت شود). |
| 29 | نیاز به مراقبت | کم (در شرایط مناسب اقلیمی و خاکی) |
| 30 | سازگاری اقلیمی ایران | مناطق مرطوب و نیمهمرطوب شمال کشور: استانهای گیلان، مازندران، گلستان، آذربایجان شرقی (مناطق جنگلی). در مناطق خشک، نیمهخشک و شهری گرم (مثل تهران) تنها با آبیاری منظم و خاک اصلاحشده ممکن است. |
| 31 | مقاومت بند | متوسط |
| 32 | مقاومت سایه | خوب (به عنوان گونه زیراشکوب در جنگلهای هیرکانی تکامل یافته است) |
| 33 | حساسیت به غرقابی | متوسط |
| 34 | ویژگی خاص | ۱. پوست تنه: خاکستری-سبز با لکههای پوستهپوسته سفید، خاکستری و قهوهای که با افزایش سن و در اثر پوستاندازی، اثر موزاییک یا پازل رنگی ایجاد میکند. ۲. گلدهی زمستانی: گلهای قرمز کوچک آن در اواخر زمستان، زمانی که بیشتر درختان خواب هستند، ظاهر میشوند. ۳. چوب فوقالعاده سخت و سنگین: چگالی بالا (غرق در آب) و مقاومت خارقالعاده (نام “درخت آهن” از همین خاصیت میآید). |
| 35 | بهترین زمان کاشت | پاییز (پس از خزان) |
| 36 | نکته مهم طراحی | یک گنجینه زنده و ملی. این درخت به دلیل رشد کند، برای فضاهای عمومی شلوغ با نیاز به سایه سریع مناسب نیست. بلکه برای مکانهایی که زیبایی درازمدت، ارزش بومیگیاهی و نمایش فصلی خارقالعاده مورد نظر است، انتخابی بینظیر است. |
| 37 | کاربرد اقلیمی پیشنهادی در ایران | ۱. باغهای گیاهشناسی ملی و منطقهای (به عنوان گونه شاخص). ۲. پارکهای جنگلی و تفرجگاههای مناطق شمالی (مانند پارک جنگلی نور). ۳. باغهای ویلایی و اختصاصی در شمال کشور. ۴. طرحهای احیای جنگلهای هیرکانی. |
