اقاقیا

معرفی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد

درخت اقاقیا با نام علمی Robinia pseudoacacia، معروف به «اکاسیای سفید» یا «بلک لوکاست»، یکی از مقاوم‌ترین و بحث‌برانگیزترین درختان معرفی‌شده به اروپا و آسیاست. این درخت با رشد بسیار سریع، گل‌های سفید و معطر فصلی، و توانایی شگفت‌انگیزش برای رشد در فقیرترین خاک‌ها شناخته می‌شود. چوب زرد-قهوه‌ای آن بسیار سخت و مقاوم به پوسیدگی است و ارزش اقتصادی بالایی دارد. مانند بسیاری از بقولات، این درخت نیز با تثبیت نیتروژن هوا، خاک‌های فقیر را حاصلخیز می‌کند. با این حال، تمام بخش‌های به غیر از گل‌های آن حاوی سمومی هستند که برای دام و انسان در صورت بلعیدن می‌توانند خطرناک باشند.

 هشدار اکولوژیک و مدیریت ضروری 
در ایران، این درخت به طور گسترده برای جنگل‌کاری و فضای سبز استفاده شده، اما امروزه به عنوان یک گونه مهاجم شناخته می‌شود که به سرعت از طریق پاجوش‌های ریشه‌ای گسترش یافته و می‌تواند گونه‌های بومی را از عرصه خارج کند. شاخه‌های آن شکننده هستند و در طوفان‌ها خطر ریزش دارند. بنابراین، کاشت جدید آن در نزدیکی مناطق طبیعی و پارک‌های شهری باید با دقت و برنامه‌ریزی اکولوژیک انجام شود. بهتر است استفاده از آن به پروژه‌های خاص احیای زمین‌های کاملاً تخریب شده (مانند معادن) محدود گردد، و در عوض برای فضای سبز عمومی از گونه‌های بومی غیرمهاجم مانند زبان گنجشک (Fraxinus)، افرا (Acer) یا بلوط (Quercus) استفاده شود.

ردیف مشخصه توضیحات
1 نام علمی Robinia pseudoacacia L.
2 نام رایج  اقاقیا
3 خانواده Fabaceae (بقولات)
4 خاستگاه شرق و مرکز ایالات متحده آمریکا
5 فرم رشد درخت بلند و راست‌قامت با تاج باز و نامنظم در جوانی، و گسترده در بلوغ. شاخه‌های جوان دارای خارهای جفت قوی و تیز.
6 ارتفاع نهایی ۱۵–۲۵ متر (گاهی تا ۳۰ متر)
7 گستردگی تاج ۱۰–۱۵ متر
8 سرعت رشد بسیار سریع
9 نوع برگ برگ مرکب شانه‌ای فرد، با ۹-۱۹ برگچه بیضوی کوچک، سبز-خاکستری کدر.
10 ریزش برگ خزان‌پذیر
11 رنگ پاییزی زرد کم‌رنگ
12 گل‌دهی اواخر بهار (اردیبهشت-خرداد)
13 رنگ گل سفید خالص، بسیار معطر (عطر شیرین و سنگین)، در خوشه‌های آویزان.
14 نیاز نوری آفتاب کامل
15 نیاز آبی بسیار کم. پس از استقرار، مقاومت استثنایی به خشکی دارد.
16 مقاومت سرمایی عالی. تا -۳۵ درجه سانتی‌گراد.
17 مقاومت گرمایی عالی (تا ۴۵ درجه سانتی‌گراد)
18 نوع خاک سازگار با هر خاکی، حتی فقیرترین، شنی و سنگلاخی. خاک‌های با زهکشی خوب را ترجیح می‌دهد.
19 pH خاک ۴٫۶–۸٫۲ (اسیدی تا قلیایی)
20 مقاومت خشکی بسیار عالی
21 تحمل شوری متوسط
22 مقاومت آلودگی هوا عالی
23 آفات و بیماری‌ها بسیار کم. مهم‌ترین آفت: بورر روبینیا (حشره چوبخوار).
24 طول عمر ۸۰–۱۰۰ سال (اما در شرایط شهری اغلب کمتر به دلیل شکنندگی شاخه‌ها)
25 نیاز به هرس ضروری. هرس تربیتی در جوانی برای تشکیل تنه قوی و حذف شاخه‌های با زاویه تنگ. هرس ایمنی منظم برای جلوگیری از شکستن شاخه‌های شکننده.
26 کاربرد در طراحی احیای زمین‌های تخریب شده و معادن، تثبیت شیب‌ها و کنترل فرسایش، جنگل‌کاری برای تولید چوب سخت و سریع‌الرشد، بادشکنبه دلیل مهاجم بودن، کاربرد زینتی در فضای سبز شهری باید با احتیاط باشد.
27 فاصله کاشت ۸–۱۰ متر
28 امکان کاشت گلدانی فقط در مرحله نهالی.
29 نیاز به مراقبت کم (از نظر بقا) اما متوسط (از نظر مدیریت گسترش و ایمنی).
30 سازگاری اقلیمی ایران تقریباً در تمام ایران (از سردترین مناطق تا گرم‌ترین مناطق). به ویژه در مناطق کوهستانی، نیمه‌خشک و مرتفع مانند تهران، البرز، همدان، آذربایجان، خراسان، اصفهان و… به وفور دیده می‌شود.
31 مقاومت باد خوب (اما شاخه‌ها شکننده هستند)
32 مقاومت سایه ضعیف (در سایه رشد نمی‌کند)
33 حساسیت به غرقابی متوسط (خاک‌های غرقابی را دوست ندارد)
34 ویژگی خاص ۱. تهاجمی بودن: به سرعت توسط پاجوش‌های ریشه‌ای و بذر گسترش می‌یابد و می‌تواند گونه‌های بومی را حذف کند.
۲. چوب بسیار بادوام: چوب آن سخت، مقاوم به پوسیدگی و برای استفاده در فضای باز (مبلمان باغی، نرده) ایده‌آل است.
۳. تثبیت‌کننده نیتروژن: خاک‌های فقیر را غنی می‌کند.
۴. سمیت: تمام بخش‌های گیاه (به جز گل‌ها) به ویژه بذرها و پوست آن برای انسان و دام سمی است.
35 بهترین زمان کاشت پاییز یا اوایل بهار
36 نکته مهم طراحی یک شمشیر دو لبه. هم منجی زمین‌های فقیر است و هم تهدیدی برای تنوع زیستی. هرگز نباید در مجاورت مناطق طبیعی حفاظت‌شده کاشته شود. در فضای شهری، به دلیل شکنندگی شاخه‌ها و سمیت، برای پارک‌های عمومی و مدارس توصیه نمی‌شود.
37 کاربرد اقلیمی پیشنهادی در ایران پروژه‌های کلان تثبیت خاک و احیای معادن تحت نظارت، جنگل‌کاری اقتصادی برای تولید چوب در زمین‌های غیرحاصلخیز، بادشکن در اراضی کشاورزی حاشیه کویرعدم توصیه برای کاشت در باغ‌های شهری کوچک، پارک‌های محلی و کنار پیاده‌روها.
اقاقیا