جم

درخت جم با نام علمی Syzygium cormiflorum، که به «درخت گل ساقه‌ای» معروف است، یکی از عجیب‌ترین و جذاب‌ترین درختان خانواده مورت به شمار می‌رود. شکوه این درخت نه در ارتفاع یا گستردگی آن، که در پدیده نادر گل‌دهی ساقه‌ای آن نهفته است. برخلاف اکثر گیاهان، گل‌های زیبای صورتی-قرمز و مخملی این درخت، نه در انتهای شاخه‌های جوان، بلکه مستقیماً بر روی پوست تنه ضخیم و شاخه‌های اصلی و مسن پدیدار می‌شوند و منظره‌ای خیره‌کننده و کمی غریب می‌آفرینند. این گل‌ها پس از گرده‌افشانی به میوه‌های خوراکی و رنگارنگ کوچکی تبدیل می‌شوند که آنها هم بر روی همان ساقه‌های چوبی باقی می‌مانند و جلوه درخت را دوچندان می‌کنند.

نیازمندی‌های خاص و کاربرد در ایران
این درخت گرمسیری بومی جنگل‌های بارانی استرالیا، نیازمند شرایط بسیار خاصی برای رشد است: رطوبت هوای بالا، خاکی همیشه مرطوب اما با زهکشی عالی، و دمایی که هرگز به صفر نزدیک نشود. چنین شرایطی به طور طبیعی فقط در محدوده بسیار کوچکی از سواحل جنوب ایران فراهم است. بنابراین، اصلی‌ترین روش بهره‌مندی از زیبایی استثنایی Syzygium cormiflorum در ایران، کشت آن در گلدان‌های بزرگ در داخل گلخانه‌های گرمسیری مرطوب و پیشرفته است. این گیاه گزینه‌ای ایده‌آل برای غنی‌سازی کلکسیون‌های گیاهی خاص، ایجاد نقطه کانونی در اتریوم‌های مجلل هتل‌ها، یا نمایش در باغ‌های گیاه‌شناسی تحت کنترل محسوب می‌شود. کشت آن در فضای باز و در شرایط نامناسب محکوم به شکست است.

ردیف مشخصه توضیحات
1 نام علمی Syzygium cormiflorum (F.Muell.) B.Hyland
2 نام رایج درخت گل ساقه‌ای، درخت میوه باتلاق، Blush Satinash
3 خانواده Myrtaceae (مورت‌سانان)
4 خاستگاه جنگل‌های بارانی کوئینزلند، استرالیا
5 فرم رشد درخت یا درختچه همیشه‌سبز، با تاج متراکم و گرد. فرم رشد کند و فشرده.
6 ارتفاع نهایی ۵–۱۲ متر (در طبیعت تا ۲۰ متر، در کشت معمولاً کوچکتر)
7 گستردگی تاج ۳–۸ متر
8 سرعت رشد کند تا متوسط
9 نوع برگ برگ‌های بیضوی تا تخم‌مرغی، چرمی، براق، به رنگ سبز تیره، جوانه‌های جدید مسی-قرمز رنگ.
10 ریزش برگ همیشه‌سبز
11 رنگ پاییزی ندارد
12 گل‌دهی نامنظم، اما عمدتاً در زمستان و بهار در استرالیا. در نیمکره شمالی ممکن است الگو تغییر کند.
13 رنگ گل صورتی-قرمز روشن و پرزدار (کرک‌دار). گل‌آذین‌های متراکم که مستقیماً روی تنه و شاخه‌های اصلی و مسن ظاهر می‌شوند (پدیده گل‌دهی ساقه‌ای).
14 نیاز نوری نیمه‌سایه تا آفتاب فیلتر شده (در زیستگاه زیراشکوب جنگل است). آفتاب مستقیم شدید برگ‌ها را می‌سوزاند.
15 نیاز آبی بالا. نیازمند رطوبت پایدار خاک (نه غرقابی) و رطوبت هوای بالا.
16 مقاومت سرمایی بسیار ضعیف. حداکثر تحمل: ۲ تا ۴ درجه سانتی‌گراد و آن هم برای مدت کوتاه. کاملاً حساس به یخبندان.
17 مقاومت گرمایی متوسط (تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد به شرط رطوبت بالا)
18 نوع خاک خاک غنی از هوموس، اسیدی تا خنثی، با زهکشی عالی اما رطوبت‌گیر.
19 pH خاک ۵٫۵–۷٫۰
20 مقاومت خشکی ضعیف. به خشکی حساس است.
21 تحمل شوری ضعیف
22 مقاومت آلودگی هوا ضعیف (به هوای پاک و مرطوب نیاز دارد)
23 آفات و بیماری‌ها شته، شپشک، کنه تارعنکبوتی (در هوای خشک). بیماری لکه‌برگی قارچی در شرایط مرطوب و بدون تهویه.
24 طول عمر طولانی (در شرایط مناسب)
25 نیاز به هرس کم. فقط برای شکل‌دهی یا حذف شاخه‌های مرده. هرس سنگین می‌تواند نقاط گل‌دهی آینده را از بین ببرد.
26 کاربرد در طراحی گیاه نمونه (Specimen) مجلل در باغ‌های گرمسیری مرطوب، پاسیوهای سرپوشیده و رطوبتی، گلخانه‌های نمایشی گرمسیری، لابی هتل‌های لوکس با شرایط کنترل شده.
27 فاصله کاشت ۴–۶ متر از سایر درختان
28 امکان کاشت گلدانی بسیار مناسب. در واقع اصلی‌ترین روش کشت آن در خارج از مناطق بومی است. گلدان بزرگ با زهکشی عالی لازم است.
29 نیاز به مراقبت بالا. نیازمند نظارت دقیق بر رطوبت خاک و هوا، کوددهی منظم، و محافظت از سرما و گرمای شدید.
30 سازگاری اقلیمی ایران فقط در شرایط کنترل شده کاملاً خاص: ۱. گلخانه‌های گرم و مرطوب پیشرفته در سراسر کشور. **۲. فضای باز تنها در محدوده بسیار کوچک و محافظت‌شده سواحل جنوب ایران (مثل چابهار) با رطوبت بالا و عدم یخبندان، و آن هم با ریسک.
31 مقاومت باد متوسط (در فضای باز، بادهای خشک را تحمل نمی‌کند)
32 مقاومت سایه خوب (شرط اصلی برای کشت موفق در بسیاری از مناطق)
33 حساسیت به غرقابی بالا. زهکشی ضعیف به سرعت باعث پوسیدگی ریشه می‌شود.
34 ویژگی خاص ۱. گل‌دهی ساقه‌ای (Cauliflory): گل‌های پرزدار صورتی-قرمز و سپس میوه‌های خوراکی مستقیماً روی تنه چوبی مسن رشد می‌کنند که منظره‌ای جادویی و گاه “وحشت‌آور” ایجاد می‌کند.
۲. میوه خوراکی: میوه‌های صورتی تا ارغوانی، به اندازه یک سکه، با طعم ترش-شیرین و معطر، خوراکی و جذاب پرندگان.
۳. برگ‌های جوان: به رنگ مسی روشن و بسیار تزئینی.
35 بهترین زمان کاشت بهار (در شرایط کنترل‌شده)
36 نکته مهم طراحی این یک گیاه نمایشی و کلکسیونی است، نه یک درخت فضای سبز عمومی. ارزش آن در نمایش پدیده نادر گل‌دهی ساقه‌ای است. باید در مکانی کاشته شود که تماشای نزدیک تنه گل‌دار آن ممکن باشد.
37 کاربرد اقلیمی پیشنهادی در ایران ۱. باغ گیاه‌شناسی ملی ایران (گلخانه گرمسیری).
۲. مجموعه‌های گیاهی خصوصی کلکسیونرها.
۳. محوطه داخلی (اتریوم) مراکز تجاری و هتل‌های ۵ ستاره در کلانشهرها با کنترل کامل دما و رطوبت.
۴. نه به عنوان یک گونه برای کاشت در پارک‌ها یا خیابان‌های ایران.
جم